Η εφηβεία είναι η μοναδική και ολοκληρωμένη μετάβαση του ατόμου από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση και στην ικανότητα αναπαραγωγής. Η είσοδος στην ενήλικη ζωή γίνεται μέσω δραματικών φυσιολογικών και ψυχολογικών αλλαγών. Το άτομο υπόκειται σε γρήγορες αλλαγές τόσο στο σώμα, όσο και στη ψυχολογική και κοινωνική λειτουργία. Πρόκειται για μια ευάλωτη περίοδο που χαρακτηρίζεται από “έκρηξη” των ορμονών.
Κατά την εφηβεία παρατηρείται ο μεγαλύτερος ρυθμός αύξησης από την περίοδο της εμβρυϊκής και πρώτης βρεφικής ηλικίας με ταυτόχρονα σημαντικές αλλαγές στη σωματική διάπλαση. Η διαδικασία της γοναδικής ωρίμανσης συνοδεύεται από την ανάπτυξη των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου. Στο τέλος της περιόδου αυτής συμπληρώνεται η αύξηση του σκελετού και η ανάπτυξη των οργάνων. Σ’ αυτό το στάδιο κυριαρχούν η σεξουαλική αφύπνιση και αλλαγές σε διανοητικό και ηθικό επίπεδο. Η τάση αυτονομίας από την οικογένεια και η συναναστροφή με συνομήλικους, η είσοδος σε ομάδες και η ανάγκη για δημοτικότητα κατέχουν σημαντική θέση στα ενδιαφέροντα του ατόμου.
Νευρο-ορμονική ρύθμιση της εφηβείας
Το εναρκτήριο σήμα της εφηβείας στη βιολογία του ανθρώπου παραμένει ακόμα μυστήριο. Συνήθως μετά την ηλικία των 8 ετών στα κορίτσια και μετά τα 9 έτη στα αγόρια, η εφηβεία ξεκινά όταν μια περιοχή στον εγκέφαλο που ονομάζεται υποθάλαμος αρχίζει να εκκρίνει μια ορμόνη, την εκλυτική ορμόνη των γοναδοτροφινών (Gonadotropin-Releasing Hormone – GnRH). Η ορμόνη αυτή ταξιδεύει στην υπόφυση, που είναι ένας μικρός αδένας κάτω από τον εγκέφαλο. Η υπόφυση παράγει ορμόνες, οι οποίες ρυθμίζουν τα περισσότερα ορμονικά συστήματα στο σώμα. Από την υπόφυση απελευθερώνονται δύο άλλες ορμόνες της εφηβείας, η ωχρινοτρόπος ορμόνη (LH) και η ωοθυλακιοτρόπος ορμόνη (FSH). Οι ορμόνες αυτές προκαλούν την ωρίμανση των ωοθηκών στα κορίτσια, που ξεκινούν να παράγουν τις θηλυκές ορμόνες (οιστραδιόλη) και την ωρίμανση των όρχεων στα αγόρια, που ξεκινούν να παράγουν τις αρσενικές ορμόνες (τεστοστερόνη). Η οιστραδιόλη και η τεστοστερόνη δίνουν οδηγίες στα όργανα της αναπαραγωγής για να ωριμάσουν και να προετοιμαστούν για να είναι στο μέλλον το άτομο ικανό για αναπαραγωγή. Επιπλέον, διεγείρουν το σώμα για να αναπτύξει τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά του φύλου, όπως είναι η ανάπτυξη του στήθους στη γυναίκα και η ανάπτυξη του μυικού συστήματος στον άνδρα.
Αδρεναρχή
Κατά την ίδια περίοδο με την έναρξη της εφηβείας, παρατηρείται και στα δύο φύλα η ωρίμανση άλλων αδένων οι οποίοι βρίσκονται πάνω από τους νεφρούς και ονομάζονται επινεφρίδια. Οι αδένες αυτοί παράγουν τα ανδρογόνα, που προκαλούν την εμφάνιση της τρίχωσης στο εφήβαιο (αρχικά) και στις μασχάλες (αργότερα), ακμή και οσμή ιδρώτα ίδια με του ενήλικα. Αυτές οι εκδηλώσεις παρατηρούνται και στα δύο φύλα και προκαλούνται από τις ορμόνες των επινεφριδίων καί όχι από τις ορμόνες της εφηβείας.
Κλινικά χαρακτηριστικά
Η έναρξη της εφηβείας σηματοδοτείται από την εμφάνιση των δευτερευόντων χαρακτηριστικών του φύλου. Στα κορίτσια το πρώτο σημείο είναι η εμφάνιση του στήθους, που παρουσιάζεται φυσιολογικά μετά τα 8 χρόνια ζωής, με μέση ηλικία εμφάνισης τα 10.5 χρόνια. Μερικές φορές στα αρχικά στάδια τα κορίτσια έχουν μια ήπια ευαισθησία στο στήθος ή μπορεί το στήθος στην μια πλευρά να αναπτυχθεί πιο νωρίς σε σχέση με την άλλη. Αυτά είναι φυσιολογικά φαινόμενα και υποχωρούν μετά από μερικούς μήνες. Στα επόμενα χρόνια το στήθος θα αναπτυχθεί περισσότερο. Κατά τη διάρκεια των πρώτων 12-18 μηνών μετά την εμφάνιση του στήθους το κορίτσι θα παρουσιάσει μια μεγάλη επιτάχυνση του ρυθμού της αύξησης (εφηβικό άλμα αύξησης). Σ’αυτή την περίοδο ψηλώνει κατά μέσο όρο 8.5cm το χρόνο, που είναι αρκετά ψηλότερο από το ρυθμό αύξησης πριν από την εφηβεία (4-6cm το χρόνο). Η εμφάνιση της πρώτης περιόδου (εμμηναρχή) συμβαίνει 2-3 χρόνια μετά την είσοδο στην εφηβεία, όταν το κορίτσι είναι 12.5-13 ετών. Στα τελικά στάδια της εφηβείας το κορίτσι σταματά να ψηλώνει και φτάνει στο ανάστημα που θα έχει ως ενήλικας. Επιπλέον, ο σωματότυπος και η κατανομή του λίπους του κοριτσιού αλλάζουν σταδιακά, με περισσότερη εναπόθεση λίπους στους μηρούς και στους γλουτούς και λιγότερη στη μέση.
Τα αγόρια εισέρχονται στην εφηβεία 1-2 χρόνια αργότερα από τα κορίτσια, φυσιολογικά μετά τα 9 χρόνια, με μέσο όρο τα 11.5 χρόνια. Το πρώτο σημείο εισόδου στην εφηβεία είναι η αύξηση του όγκου των όρχεων (>3mL). Στα επόμενα χρόνια θα παρατηρηθεί η ανάπτυξη του μυϊκού συστήματος, η αύξηση της τρίχωσης στα άκρα, στον κορμό και στο πρόσωπο και η αλλαγή στη φωνή. Το εφηβικό άλμα αύξησης συμβαίνει όταν η εφηβεία έχει προχωρήσει αρκετά, συνήθως μετά τους πρώτους 12 μήνες, αργότερα σε σχέση με τα κορίτσια, στα οποία το άλμα αύξησης παρατηρείται στα αρχικά στάδια της εφηβείας. Τα αγόρια ψηλώνουν με μέσο όρο 9.5cm το χρόνο κατά την περίοδο αυτή. Η καθυστέρηση της εμφάνισης του άλματος κατά 2 χρόνια στα αγόρια σε συνδυασμό με το μεγαλύτερο κέρδος που έχουν αυτά κατά το άλμα εξηγούν και γιατί τα αγόρια έχουν ψηλότερο ανάστημα από τα κορίτσια ως ενήλικες. Μετά την εμφάνιση του άλματος παρατηρείται σταδιακή μείωση της ταχύτητας αύξησης και ολοκλήρωση της ωρίμανσης του σκελετού και σηματοδοτείται το τέλος της εφηβείας. Το διάστημα από την έναρξη της εφηβείας μέχρι το τέλος της διαρκεί 4-5 χρόνια. Τα περισσοτερα αγόρια σταματούν να ψηλώνουν μετά τα 16 χρόνια. Ένα ποσοστό 50% των αγοριών και κοριτσιών συμπληρώνουν όλα τα στάδια της εφηβείας σε διάστημα 3 ετών και το 97% μέσα σε 5 χρόνια από την έναρξή της.
Τι ονομάζουμε πρώιμη εφηβεία;
Ένα παιδί εισέρχεται πρώιμα στην εφηβεία, όταν οι αλλαγές στο σώμα που αναφέρθηκαν πιο πάνω εμφανίζονται πριν από την ηλικία των 8 ετών στα κορίτσια και πριν από τα 9 χρόνια στα αγόρια. Δύο αγόρια ή δύο κορίτσια που έχουν ακριβώς την ίδια ηλικία μπορεί να μπουν στην εφηβεία με μερικά χρόνια διαφορά μεταξύ τους, και αυτό να είναι απόλυτα φυσιολογικό. Ο χρόνος και η ταχύτητα της ανάπτυξης και ωρίμανσης ενός παιδιού ποικίλει, γιατί καθορίζεται κυρίως από τα γονίδια που έχει κληρονομήσει από τους γονείς του.
Τι προκαλεί την εμφάνιση της εφηβείας νωρίτερα από ότι συνήθως;
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η εφηβεία ξεκινά από τον εγκέφαλο, ο οποίος δίνει εντολή στο ορμονικό άξονα υποθάλαμος-υπόφυση-γονάδες (ωοθήκες στα κορίτσια και όρχεις στα αγόρια) να παράξουν τις ορμόνες του φύλου (οιστραδιόλη, τεστοστερόνη) που θα προκαλέσουν την ωρίμανση του σώματος. Στην πρώιμη εφηβεία, η ενεργοποίηση αυτού του συστήματος συμβαίνει νωρίτερα από το συνηθισμένο. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οφείλεται σε πρώιμη ενεργοποίηση των κυττάρων του εγκεφάλου στον υποθάλαμο. Στην πλειονότητα των παιδιών, κυρίως στα κορίτσια, πρόκειται για μια φυσιολογική έναρξη της εφηβείας που απλά συμβαίνει νωρίτερα. Αυτά τα παιδιά δεν έχουν υποκείμενο πρόβλημα υγείας.
Η ηλικία εισόδου στην εφηβεία καθορίζεται συνήθως από τα γονίδια που τα παιδιά έχουν κληρονομήσει από τους γονείς τους. Γι’ αυτό το λόγο, συχνά η εμφάνιση πρώιμης ήβης υπάρχει μέσα στην οικογένεια και είναι απόλυτα φυσιολογικό φαινόμενο. Επιπλεόν, σε διάφορες φυλές, όπως στα άτομα που κατάγονται από τη Δυτική Αφρική ή την Κεντρική Αφρική, η ηλικία έναρξης της εφηβείας είναι μικρότερη από ότι στους πληθυσμούς της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η ηλικία έναρξης της εφηβείας και η ηλικία εμμηναρχής είναι σήμερα μικρότερη απ’ ότι σε προηγούμενες περιόδους του ανθρώπου. Η καλύτερη διατροφή και η βελτίωση της ποιότητας υγείας στις μέρες μας είναι πιθανώς τα βασικά αίτια. Η παχυσαρκία σχετίζεται με ταχύτερη σκελετική ωρίμανση. Είναι λογική η υπόθεση πως η αυξανόμενη επίπτωση της παχυσαρκίας σήμερα σχετίζεται με την ελάττωση της ηλικίας εμμηναρχής.
Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, και πιο συχνά στα αγόρια από ότι στα κορίτσια, μπορεί να οφείλεται σε διαταραχή στη συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου, όπως σε αυξημένη ποσότητα υγρού (υδροκέφαλος), καλοήθεις ή κακοήθεις όγκους, μετά από τραύμα στο κεφάλι ή ακτινοθεραπεία.
Σε ακόμα πιο σπάνιες περιπτώσεις, οι αλλαγές στο σώμα δεν οφείλονται σε πρώιμη ενεργοποίηση του υποθαλάμου ή της υπόφυσης, όπως φυσιολογικά συμβαίνει. Αντίθετα, η αιτία είναι η παραγωγή οιστραδιόλης ή τεστοστερόνης στο σώμα λόγω προβλήματος στις ωοθήκες, στους όρχεις ή στα επινεφρίδια. Τέτοιες καταστάσεις προκαλούνται απο όγκους στα επινεφρίδια που παράγουν οιστρογόνα ή τεστοστερόνη, κύστεις ή όγκους ωοθηκών στα κορίτσια, και όγκους όρχεων στα αγόρια. Σπάνιες γενετικές διαταραχές όπως η συγγενής υπερπλασία επινεφριδίων και το σύνδρομο McCune-Albright, προκαλούν παρόμοια εικόνα. Κάποιες φορές η ανάπτυξη των αλλαγών στο σώμα προκαλείται από έκθεση σε ορμόνες που βρίσκονται στο περιβάλλον, όπως χάπια ή κρέμες με οιστρογόνα ή τεστοστερόνη.
Ποιές είναι οι επιπτώσεις σε ένα παιδί που εμφανίζει πρώιμη εφηβεία;
- Κοινωνικές και συναισθηματικές επιπτώσεις: Τα αγόρια και κορίτσια των οποίων το σώμα ωριμάζει πολύ νωρίτερα από τους συνομήλικους και τους φίλους τους, αρκετά συχνά ανησυχούν πολύ για τις αλλαγές που τους συμβαίνουν και νιώθουν εξαιρετικά άβολα γι΄αυτές. Για παράδειγμα, ένα κορίτσι μπορεί να ντρέπεται επειδή το στήθος της είναι μεγαλύτερο από αυτό των συμμαθητριών της ή μπορεί να μη θέλει να έχει περίοδο, που θα επηρεάσει την καθημερινότητά της και τις δραστηριότητές της. Το αγόρι μπορεί να είναι αρχικά ευχαριστημένο επειδή είναι ψηλότερο και ίσως έχει πιο καλές επιδόσεις στον αθλητισμό λόγω του ανεπτυγμένου μυικού συστήματος, ωστόσο γίνεται επιθετικό και κάποιες φορές μπορεί να έχει σεξουαλικές ορμές που δεν αντιστοιχούν στην ηλικία του. Οι αλλαγές στο σώμα και στη συμπεριφορά του τόσο νωρίς σε σχέση με τους συνομήλικους του, κάποιες φορές οδηγούν σε αίσθημα χαμηλής αυτοεκτίμησης και κοινωνικής απομόνωσης που επηρεάζουν τη συναισθηματική υγεία του παιδιού. Η πρώιμη εφηβεία έχει συσχετιστεί με διατροφικές διαταραχές, κατάχρηση ουσίων και κατάθλιψη στα χρόνια που ακολουθούν. Συνοπτικά, συχνά το παιδί δεν είναι ψυχολογικά έτοιμο να αποχωριστεί την παιδική ηλικία, να σταματήσει δηλαδή να είναι παιδί και να περάσει στην επόμενη φάση τόσο νωρίς. Πρέπει όμως να τονιστεί ότι στην πλειονότητά τους τα παιδιά χειρίζονται ικανοποιητικά τις αλλαγές αυτές. Τα παιδιά που παρουσιάζουν σημαντικά προβλήματα αποτελούν την εξαίρεση και όχι τον κανόνα.
- Επίπτωση στο ανάστημα ως ενήλικας: Τα παιδιά που θα εισέλθουν νωρίς στην εφηβεία, θα ψηλώσουν πολυ γρήγορα κατά τη διάρκεια των ετών που θα ακολουθήσουν (λόγω του εφηβικού άλματος αύξησης) και αρχικά θα είναι πολύ ψηλότερα από τους συνομήλικους τους. Όταν όμως η εφηβεία τελειώσει, θα σταματήσουν να ψηλώνουν. Ο σκελετός ωριμάζει νωρίτερα και η αύξηση του μήκους των οστών σταματά σε μικρότερη ηλικία σε σχέση με τα άλλα παιδιά. Γι’ αυτό, είναι πιθανόν να έχουν χαμηλό ανάστημα ως ενήλικες. Είναι προφανές πως το φαινόμενο αυτό είναι πιο έντονο όταν η εφηβεία ξεκινήσει σε πολύ μικρή ηλικία: η εμφάνισή της σε ένα παιδί ηλικίας 6 χρονών ή μικρότερη είναι βέβαιο ότι θα επηρεάσει σημαντικά το ανάστημα του ως ενήλικας.
Πότε πρέπει οι γονείς να ζητήσουν ιατρική βοήθεια για το παιδί τους;
Συνήθως είναι δύσκολο για τους γονείς να είναι βέβαιοι εάν το παιδί τους έχει εισέλθει στην εφηβεία ή όχι. Όταν οι γονείς παρατηρήσουν σε ένα κορίτσι μικρότερο από 8 ετών ή σε ένα αγόρι μικρότερο από 9 ετών ένα ή περισσότερα σημεία της εφηβείας που αναφέρθηκαν πιο πάνω, ή αν δουν ότι το παιδί τους ψηλώνει αρκετά πιο γρήγορα από τους συνομήλικους του, θα πρέπει να ζητήσουν τη γνώμη του προσωπικού τους γιατρού. Κάθε παιδί με πρώιμη εφηβεία πρέπει να παραπέμπεται σε Παιδοενδοκρινολόγο.
Στην επίσκεψη στον Παιδοενδοκρινολόγο, είναι βοηθητικό οι γονείς να έχουν πληροφορίες για το ύψος το μελών της οικογένειας, για την ηλικία εισόδου στην εφηβεία των γονέων και των αδελφιών του παιδιού, για το ιατρικό ιστορικό τους καθώς και τα φάρμακα που υπάρχουν στο σπίτι. Είναι πολύ σημαντικό να έχουν τις προηγούμενες μετρήσεις ύψους και βάρους του παιδιού, και να γνωρίζουν το ιστορικό του παιδιού από τη γέννηση.
Πώς τίθεται η διάγνωση της πρώιμης εφηβείας;
Η διάγνωση της εφηβείας αρχικά θα στηριχθεί:
- Στο ιστορικό του παιδιού
- Στην ακριβή μέτρηση του ύψους και στον υπολογισμό του ρυθμού με τον οποίο ψηλώνει
- Στην κλινική εξέταση, για την εξακρίβωση της ανάπτυξης στήθους στα κορίτσια και την αύξηση του όγκου των όρχεων στα αγόρια. Κατά την εξέταση θα αναζητηθούν και άλλα σημεία επίδρασης των ορμονών του φύλου.
- Στην εκτίμηση της ηλικίας των οστών (“βιολογική ηλικία”) με ακτινογραφία του χεριού
Τα πιο πάνω θα επιβεβαιώσουν ή θα αποκλείσουν την είσοδο στην εφηβεία. Εάν το παιδί έχει εισέλθει στην εφηβεία, τότε συνήθως απαιτούνται περεταίρω εξετάσεις. Ο σκοπός των εξετάσεων είναι να διευκρινίσουν εάν η εικόνα αυτή προέρχεται από νωρίτερη ενεργοποίηση της φυσιολογικής οδού που ξεκινά απο τον εγκέφαλο ή όχι, και να αποκλείσει την παρουσία κάποιου άλλου νοσήματος που προκάλεσε την εμφάνιση της εφηβείας νωρίς. Ο έλεγχος αυτός περιλαμβάνει:
- Μέτρηση των ορμονών στο αίμα που σχετίζονται με την εφηβεία (LH, FSH, οιστραδιόλη, τεστοστερόνη) και άλλων ορμονών
- Στα κορίτσια, υπερηχογράφημα της πυέλου για εκτίμηση της ωρίμανσης της μήτρας και των ωοθηκών και αναζήτησης κύστεων
- Μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου και υπόφυσης, για να αποκλειστεί η παρουσία κάποιας βλάβης που προκάλεσε την έναρξη της παραγωγής των ορμονών.
Ποιά είναι η θεραπεία της πρώιμης εφηβείας;
Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, η εμφάνιση της πρώιμης εφηβείας προέρχεται από την ενεργοποίηση των κέντρων του εγκεφάλου, χωρίς να υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος γι’ αυτό. Η αντιμετώπιση της πρώιμης εφηβείας στις περιπτώσεις αυτές είναι εξατομικευμένη: βασίζεται στην ηλικία του παιδιού κατά την έναρξή της, στο χαρακτήρα του παιδιού και πόσο καλά αισθάνεται με τις αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα του, καθώς και στην ταχύτητα με την οποία η εφηβεία εξελίσσεται. Είναι πιθανόν ο ειδικός να ζητήσει να ξαναδεί το παιδί μετά από μερικούς μήνες, για να εκτιμηθεί πόσο γρήγορα προχωρά η εφηβεία. Εάν παραμένει στάσιμη, μπορεί να μην χρειάζεται οποιαδήποτε παρέμβαση, ενώ αντίθετα, σε περίπτωση που εξελίσσεται γρήγορα, η καταστολή της με φαρμακευτική αγωγή ίσως να είναι απαραίτητη. Σε ένα μεγάλο αριθμό παιδιών δεν χορηγείται καμία αγωγή και είναι σε θέση να χειριστούν τις αλλαγές που τους συμβαίνουν χωρίς προβλήματα. Στις μικρότερες ηλικίες η χορήγηση αγωγής είναι επιβεβλημένη. Στα μεγαλύτερα παιδιά (7-8 ετών) ο ειδικός θα συμβουλέψει την οικογένεια, η απόφαση για χορήγηση αγωγής ωστόσο στηρίζεται στη γνώμη των γονέων και του ίδιου του παιδιού.
Οι στόχοι της φαρμακευτικής αγωγής είναι η αποφυγή των ψυχοκοινωνικών δυσκολιών στο παιδί και η βελτίωση του αναστήματος που θα έχει ως ενήλικας. Η αντιμετώπιση περιλαμβάνει τη χορήγηση μιας ορμόνης η οποία προκαλεί την καταστολή της εφηβείας. Η ορμόνη αυτή (GnRH analogue, puberty blockers) είναι μια συνθετική ορμόνη ανάλογη αυτής που φυσιολογικά παράγει ο υποθάλαμος για να διεγείρει την εφηβεία. Η συνθετική ορμόνη εμποδίζει τη δράση της φυσιολογικής ορμόνης, με τελικό αποτέλεσμα τη διακοπή της παραγωγής της οιστραδιόλης και της τεστοστερόνης από το σώμα. Δίνεται με ενέσιμη ενδομυική μορφή κάθε 12 εβδομάδες (κάποια σκευάσματα χορηγούνται κάθε 4 εβδομάδες και άλλα νεότερα κάθε 24 εβδομάδες). Η αγωγή αυτή είναι αποτελεσματική στην καταστολή της εφηβείας. Στα κορίτσια, το στήθος θα παραμείνει στο ίδιο μέγεθος ή θα σμικρύνει, και στα αγόρια οι όρχεις και το μήκος του πέους θα επιστρέψουν στο προεφηβικό τους μέγεθος. Το παιδί θα σταματήσει να ψηλώνει γρήγορα και θα συνεχίσει να ψηλώνει όπως και οι συνομήλικοί του. Η συμπεριφορά του παιδιού γίνεται συνήθως αντίστοιχη με την ηλικία του. Η καταστολή της εφηβείας είναι, στις πλείστες των περιπτώσεων, επιτυχής στο να δώσει τη δυνατότητα στο παιδί να συνεχίσει να ζει όπως αρμόζει στην ηλικία του, χωρίς να επηρεάζεται από σωματικές αλλαγές και ανησυχίες. Με εξαίρεση στα μικρότερα παιδιά, όπου παρατηρείται σημαντική βελτίωση του αναστήματος ως ενήλικας με την αγωγή, η καταστολή της εφηβείας στα παιδιά 7-8 ετων συνήθως δεν επιφέρει σημαντική βελτίωση στο τελικό ανάστημα.
Η αγωγή για καταστολή της εφηβείας χορηγείται μέχρι το παιδί να φτάσει στη φυσιολογική ηλικία της εφηβείας. Η απόφαση είναι επίσης εξατομικευμένη και λαμβάνεται μετά από συζήτηση με τους γονείς και το παιδί. Συνήθως μέσα στους πρώτους 18 μήνες μετά τη διακοπή της θεραπείας η εφηβεία ξεκινά και πάλι και προχωρά φυσιολογικά.
Η φαρμακευτική αγωγή με ορμονική καταστολή της εφηβείας εφαρμόζεται σε πάρα πολλά παιδιά παγκοσμίως εδώ και τρεις δεκαετίες. Θεωρείται ασφαλής αγωγή, χωρίς σημαντικές παρενέργειες. Κάποια παιδιά μπορεί να έχουν εξάψεις στα αρχικά στάδια της θεραπείας, και κάποια άλλα να έχουν ήπιες αλλαγές στη διάθεση.
Η πιο σημαντική αγωγή είναι η δημιουργία υποστηρικτικού περιβάλλοντος
Σε κάθε περίπτωση, οι γονείς πρέπει να δώσουν μια απλή και ειλικρινή εξήγηση στο παιδί τους για το τι συμβαίνει και να απαντήσουν στις ερωτήσεις του. Πρέπει να εξηγήσουν στο παιδί ότι οι αλλαγές που βλέπει στο σώμα του είναι φυσιολογικές για τα μεγαλυτερα παιδιά, και ότι στο δικό του σώμα εμφανίστηκαν λίγο πιο νωρίς. Να ενημερώσουν το παιδί για τη θεραπεία και για το τι να περιμένει στην πορεία. Είναι σημαντικό να νιώσει ότι η ζωή του και το παιγνίδι θα συνεχιστούν κανονικά και ότι δε θα υποχρεωθεί να μεγαλώσει ξαφνικά. Επιπλεόν, οι γονεις θα πρεπει παρακολουθούν από κοντά για σημάδια όπως προβλήματα με τους συνομήλικους, χειρότερη απόδοση στο σχολείο, απουσία ενδιαφέροντος για τις καθημερινες δραστηριότητες, που μπορεί να είναι ενδείξεις διαταραχής στης διάθεση του παιδιού. Οι γονείς και το σχολείο πρέπει να δημιουργήσουν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, που δεν θα εστιάζει σε σχόλια για την εμφάνιση και τις αλλαγές στο σώμα ή στο ύψος του παιδιού, αλλά θα προωθεί τις ακαδημαϊκές, ψυχαγωγικές και δημιουργικές δραστηριότητες που είναι κατάλληλες για την ηλικία του.
