Η Μοντεσσοριανή Μέθοδος είναι αρκετά διαφορετική από το κλασσικό σύστημα εκπαίδευσης και δεν στοχεύει απλώς στη στείρα γνώση που τα παιδιά αποκτούν γρήγορα (και συνήθως ξεχνούν γρήγορα!). Αντίθετα ο στόχος της Μεθόδου Μοντεσσόρι είναι η ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού. Για να είναι χαρούμενο και υγιές, το παιδί πρέπει να αναπτυχθεί πολύπλευρα: κοινωνικά, γνωστικά, συναισθηματικά και σωματικά. Η μέθοδος Μοντεσσόρι το καταφέρνει αυτό γιατί παρακολουθεί την ανάπτυξη του κάθε παιδιού ξεχωριστά.
Το έργο της Μοντεσσόρι είναι επαναστατικό, πρωτοποριακό και γεμάτο ποίηση και αυτογνωσία. Οραματίστηκε, κατανόησε και εξήγησε τους λεπτούς μηχανισμούς και τους άθλους της παιδικής ψυχής. Η παιδαγωγική της όπως εξελίχθηκε από το 1900, χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα από την «ελεύθερη εργασία». Αυτό σημαίνει ότι, οι μαθητές αποφασίζουν τί θέλουν να κάνουν, αν δηλαδή θέλουν να διαβάσουν ή αν θέλουν να ασχοληθούν με την ιστορία ή τη γεωγραφία κτλ. Η μέθοδος δεν εστιάζεται στη διδασκαλία και δεν είναι δασκαλοκεντρική. Στο σπίτι δεν υπάρχει τις περισσότερες φορές εργασία- διάβασμα, γιατί όλη η δουλειά ολοκληρώνεται στο σχολείο σε όλες τις τάξεις του δημοτικού. Η Μοντεσσόρι εμπιστεύθηκε, όσο κανένας άλλος παιδαγωγός, τις δυνάμεις του παιδιού.
Για τη Μοντεσσόρι το σχολείο δεν είναι ένα κτίριο με τέσσερις τοίχους που κλείνεις τα παιδιά περιορίζοντας τα, αλλά αντίθετα ένα σπίτι όπου τα παιδιά είναι κύριοι των εαυτών τους. Σύμφωνα με την ίδια, «αν δεν υπάρχουν σπίτια κατάλληλα για τα παιδιά τότε ας τα κτίσουμε. Αν δεν κατασκευάζονται αντικείμενα κατάλληλα για τα παιδιά τότε ας τα κατασκευάσουμε εμείς».
«Το Σπίτι των παιδιών είναι το περιβάλλον που προσφέρουμε στο παιδί για να αναπτύξει τις δραστηριότητες του. Δεν πρόκειται για ένα συγκεκριμένο είδος σχολείου αλλά μπορεί να ποικίλει ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητες που υπάρχουν και με τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Θα πρέπει να είναι ένα κανονικό σπίτι με δωμάτια και κήπο όπου αφεντικά θα είναι τα ίδια τα παιδιά».
Μία από τις πρώτες ιδέες της ήταν να δοθεί στα παιδιά ειδική επίπλωση που να ταιριάζει στα μέτρα τους και να είναι κατάλληλη για την ηλικία τους. Σκοπός της ήταν να ανοίξει μέσα από τα «Σπίτια των παιδιών» ένα νέο δρόμο και να δημιουργήσει μία νέα μέθοδο, προσαρμοσμένη στις σωματικές και πνευματικές ανάγκες των παιδιών καθώς κι ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που θα απελευθερώνει τις συγκεκριμένες δυνατότητες του κάθε παιδιού.
Η παιδαγωγική της Μοντεσσόρι βασίζεται σε επιστημονικές αρχές, οι οποίες αναφέρονται στη γνώση της φύσης και της εξέλιξης του παιδιού. Η φιλοσοφική και ψυχολογική βάση στη μέθοδό 13 της είναι το άτομο, σαν πυρήνας της κοινωνίας και η ελευθερία του. Εδώ το παιδί θα εκφράσει τις ανάγκες του, θα εκδηλώσει τις κλίσεις του, θα αναπτύξει τις ικανότητές του. Από την ελεύθερη συνάντηση με το περιβάλλον θα προέλθει η ελεύθερη ενέργεια και δράση του παιδιού.
«Η αυταξία της παιδικής ηλικίας συνδέεται με την αυτό-ανάπτυξη και την αυτοαγωγή του παιδιού, πράγμα που σημαίνει αυτοδιδασκαλία. Σύμφωνα με αυτά, η μάθηση στο σύστημα της Μοντεσσόρι δεν έχει την έννοια της διδασκαλίας, αλλά της δημιουργίας ενός παιδευτικού περιβάλλοντος κατάλληλα οργανωμένου για τις ανάγκες του πειραματισμού, της δράσης και της εξέλιξης του πνεύματος του μαθητή». Η Μοντεσσόρι βάσισε τη μέθοδό της στην υπομονετική παρατήρηση της φύσης του παιδιού και αποκάλυψε ότι τα παιδιά έχουν το δικό τους ρυθμό ανάπτυξης μέσα από μία σειρά από αισθητήριες περιόδους – όπου αποκτούν έντονη επίγνωση της γλώσσας, της τάξης, των δικών τους αισθήσεων και της κοινωνίας – καθώς και την κλίση και αγάπη τους για δουλειά, που τα απασχολεί σωματικά και πνευματικά, αλλά και τη μεγάλη τους ικανότητα για συγκέντρωση. Μέσα από τη μοντεσσοριανή μέθοδο, οι αίθουσες των σχολείων μεταμορφώθηκαν από ανιαρούς πειθαρχημένους χώρους σε ζωηρόχρωμες, απλές και ανεπίσημες παιδικές εστίες. Η Μοντεσσόρι, προσφέρει στα παιδιά το μάξιμουμ του αυθορμητισμού, χωρίς παράλληλα να παύει να τα κάνει ικανά να φθάσουν ακόμη και σε υψηλά επίπεδα ακαδημαϊκής μόρφωσης.
Στα τελευταία χρόνια της ζωής της η Μοντεσσόρι συνήθιζε να περιγράφει τη λειτουργία της εκπαίδευσης σαν «βοήθεια στη ζωή». Η εκπαίδευση είναι μία τέχνη που συνεπάγεται τη συνεργασία με τη φύση. Όσο πιο βαθιά εισχωρεί κανείς στις ιδέες της τόσο περισσότερο βρίσκεται μπροστά στην παρουσία του μυστηρίου και των κρυφών και δημιουργικών δυνάμεων της φύσης. Σύμφωνα με την Μοντεσσόρι, είναι απαραίτητο να δώσουμε στο παιδί την ευκαιρία να αναπτυχθεί σύμφωνα με τους νόμους της φύσης. Όλα τα άλλα έρχονται σαν συνέπεια, κυριαρχεί πάνω στο σώμα του, κινείται όπως θέλει και ξέρει να παρατηρεί τον εαυτό του. Η κυριαρχία που μπορεί να κατακτήσει ένα παιδί είναι συχνά ανώτερη από αυτή του ενηλίκου. Eίναι απαραίτητο να μην διδάσκουμε, να μην κατευθύνουμε, να μην δίνουμε διαταγές ή να βάζουμε μπροστά σε ένα μοντέλο την ψυχή του παιδιού, αλλά να δημιουργούμε ένα κατάλληλο περιβάλλον για να πειραματίζεται, να ενεργεί, να αφομοιώνει και να καλλιεργεί το πνεύμα του.
Τα παιδιά στα πειραματικά σχολεία της Μοντεσσόρι, μπορούσαν να εργάζονται ήρεμα, να αποκαλύπτουν τον εαυτό τους και να απελευθερώνουν το καταπιεσμένο τους πνεύμα. Θέλοντας να απελευθερωθούν από τους ενήλικες και να δράσουν μόνα τους, εκδήλωναν την αντίθεσή τους σε κάθε προσπάθεια βοήθειας που τους προσφέρονταν. Όταν ολοκλήρωναν κάποια δουλειά, φαίνονταν 14 ήρεμα, ξεκούραστα και βαθύτατα ευχαριστημένα. Ολόκληρο το έργο της Μοντεσσόρι θα μπορούσε να συνοψιστεί στην προσπάθειά της να τερματίσει τον προαιώνιο αγώνα που εξακολουθεί να μαίνεται ανάμεσα στο παιδί και τον ενήλικα, ενώ αρχή και βάση του αποτελεί η απελευθέρωση της εσωτερικής ζωής του παιδιού. Ο σεβασμός στην προσωπικότητα του παιδιού είναι η πρώτη αρχή της μεθόδου, και έπειτα η ελευθερία που θα βγει από την πειθαρχία. Για τη Μοντεσσόρι, η εκπαίδευση απαιτεί την αξιοποίηση των εσωτερικών δυνάμεων του παιδιού για τη δική του καθοδήγηση.
Αυστηρή είναι η σχέση ανάμεσα στη χειρωνακτική εργασία και τη συγκέντρωση του πνεύματος. Το παιδί έχει πνεύμα απορροφητικό, λέει η Μοντεσσόρι, και έχει την δύναμη να παίρνει από τον κόσμο για τον εαυτό του εκείνα τα στοιχεία που του είναι χρήσιμα. Με την μέθοδο της, το παιδί μαθαίνει στην ελεύθερη έρευνα και εργασία, ανάλογα με τις φυσικές ανάγκες της ανάπτυξης του που οδηγούν στη μόρφωση του και αποτελούν τη βάση για την πρόοδο του. Ένα φυσιολογικό παιδί, σύμφωνα με την Ιταλίδα παιδαγωγό, έχει έμφυτη την ανάγκη για μάθηση και την επιθυμία για δράση. Βασικός όρος για τη μοντεσσοριανή παιδαγωγική είναι η λέξη “ελευθερία”. Αρχή και βάση του έργου της Μοντεσσόρι είναι η απελευθέρωση της εσωτερικής ζωής του παιδιού. Η ελευθερία είναι η ατμόσφαιρα μέσα στην οποία μπορεί να αναπτυχθεί πολυδιάστατα ένα παιδί. Μία από τις θεμελιώδεις αρχές της ήταν η εμπιστοσύνη στο αυθόρμητο ενδιαφέρον του παιδιού σαν βασικό κίνητρο για μάθηση. Τρεις είναι οι φιλοσοφικές αρχές που συνθέτουν την μέθοδό της. Αρχικά η θετικιστική, η οποία αφορά στη θετική της νοοτροπία στα παιδιά (μεταλαμπάδευση), έπειτα η νεοιδεαλιστική, όπου αφορά την διάπλαση κατάλληλων ανθρώπων προετοιμασμένους για την ζωή. Τέλος η πραγματογνωστική, όπου έχει σχέση με την επαφή του παιδιού με τα πράγματα και τα υλικά σώματα που το περιβάλλουν στην ζωή του.
Πηγή: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣ, ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ
