Ερευνητικές εργασίες που παρουσιάστηκαν σε Συμπόσιο στο Πανεπιστήμιο Notre Dame των ΗΠΑ υποδεικνύουν ότι ο σύγχρονος τρόπος φροντίδας των βρεφών από τους γονείς είναι πιθανό να εμποδίζει την ομαλή ανάπτυξη του εγκεφάλου. Οι επικρατούσες κοινωνικές πρακτικές και οι πολιτισμικές πεποιθήσεις του σύγχρονου δυτικού τρόπου ζωής αποτρέπουν την υγιή συναισθηματική ανάπτυξη και ανάπτυξη του εγκεφάλου στα παιδιά, σύμφωνα με έναν όγκο ερευνών από διάφορα πεδία έρευνας, που παρουσιάστηκαν στο Πανεπιστήμιο του Notre Dame.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Darcia Narvaez, η μακροπρόθεσμη υγεία της Αμερικανικής νεολαίας έχει χειροτερεύσει πολύ, ιδιαίτερα σε σύγκριση με 50 χρόνια πριν. Ο καθηγητής ειδικεύεται στην ηθική ανάπτυξη των παιδιών και στο πως οι πρώιμες εμπειρίες ζωής κατά την βρεφική και παιδική ηλικία επηρεάζουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου.
«Κακές πρακτικές και πεποιθήσεις που συστήνονται από περίγυρο και επαγγελματίες έχουν επικρατήσει στον πολιτισμό μας, όπως η χρήση υποκατάστατου μητρικού γάλακτος, η απομόνωση των βρεφών σε ξεχωριστά δωμάτια ή η πίστη ότι εάν απαντήσεις υπερβολικά γρήγορα σε ένα ανήσυχο βρέφος θα το «κακομάθεις»», αναφέρει ο Narvaez.
Αυτό το νέο ερευνητικό πεδίο συνδέει συγκεκριμένες πρώιμες πρακτικές ανατροφής των βρεφών από τους γονείς – πρακτικές που ήταν επικρατείς σε παλαιότερες ανθρώπινες κοινωνίες κυνηγών – συλλεκτών – με ευνοικές και υγειινές εκβάσεις στην ενήλικη ζωή, έτσι που πολλοί ειδικοί ξανασκέφτονται μερικές από τις μοντέρνες, πολιτισμικές νόρμες στην ανατροφή των παιδιών. «Ο μητρικός θηλασμός για τα βρέφη, η απάντηση στο κλάμα τους, η σχεδόν συνεχής σωματική επαφή και το άγγιγμα, και η φροντίδα από πολλούς ενήλικες αποτελούν μερικές από τις αρχαίες πρακτικές γονεικής ανατροφής που έχουν αποδειχθεί να επιδρούν θετικά στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, κάτι το οποίο όχι μόνο σχηματίζει την προσωπικότητα, αλλά επίσης βοηθάει και στην σωματική υγεία και στην ηθική ανάπτυξη του παιδιού», λέει ο καθηγητής.
Έρευνες δείχνουν ότι το να απαντάει ο γονιός στις ανάγκες ενός βρέφους (να μην αφήνει το παιδί να κλαίει μέχρι να «ηρεμήσει») έχει δειχθεί να επηρεάζει βαθιά την ωρίμανση της συνείδησης. Θετική επαφή, άγγιγμα και αγκαλιά βελτιώνουν την αντίδραση του παιδιού στο στρες, τον έλεγχο παρορμήσεων και την ικανότητα ενσυναίσθησης (empathy). Το ελεύθερο παιχνίδι στην φύση επηρεάζει θετικά τις κοινωνικές δεξιότητες και την επιθετικότητα. Και ο αυξημένος αριθμός ατόμων που φροντίζουν με αγάπη ένα παιδί (πέρα από τη μητέρα του μόνο) προβλέπει τον δείκτη νοημοσύνης του, την ανθεκτικότητα του εγώ του σε δυσμενείς καταστάσεις και την ικανότητα να νιώθουν τους άλλους.
Στις ΗΠΑ υπάρχει μια μείωση σε όλες αυτές τις χαρακτηριστικές πρακτικές. Αντί να τα παίρνουν αγκαλιά, τα βρέφη ξοδεύουν τον περισσότερο χρόνο τους απομονωμένα σε ρηλάξ, καροτσάκια και καρεκλάκια αυτοκινήτου, σε αντίθεση με ότι γινόταν στο παρελθόν. Μόνο 15% των μητέρων θηλάζουν τα παιδιά τους στους 12 μήνες, ενώ το εκτεταμένο δίκτυο της οικογένειας έχει σπάσει και το ελεύθερο παιχνίδι που επιτρέπεται από τους γονείς έχει μειωθεί δραματικά από την δεκαετία του ’70 και έκτοτε.
Είτε πρόκειται για συνέπεια αυτών των σημερινών πρακτικών φροντίδας είτε πρόκειται για συνέπεια άλλων παραγόντων, παρατηρείται μια επιδημία διαταραχών άγχους, συμπεριφοράς, προσοχής, συναισθηματικών και επικοινωνίας σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των μικρών παιδιών, με αυξανόμενα ποσοστά επιθετικής συμπεριφοράς και ανυπακοής σε παιδιά, με μειωμένη ικανότητα εμπάθειας και συναίσθησης σε φοιτητές και νέους ενήλικες, μιας ικανότητας που αποτελεί την βάση για συμπεριφορά ηθική που σκέφτεται τον άλλον.
Σύμφωνα με τον Narvaez, βέβαια, τα πράγματα για ένα συγκεκριμένο παιδί δεν είναι ποτέ νομοτελειακά, έτσι που άλλοι συγγενείς και δάσκαλοι μπορούν επίσης να έχουν θετική επίδραση όταν ένα παιδί αισθάνεται ασφαλές με την παρουσία τους. Επιπρόσθετα, πρώιμα ελλείμματα μπορούν να αναπληρώνονται αργότερα.
Ο δεξιός εγκέφαλος, που σε μεγάλο βαθμό καθορίζει την ρύθμιση και έλεγχο του εαυτού μας, την δημιουργικότητά μας και την ενσυναίσθηση, μπορεί να αναπτύσσεται καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής μας. «Ο δεξιός εγκέφαλος ωριμάζει μέσα από εμπειρίες ολιστικές, που περιλαμβάνουν το σώμα και τις αισθήσεις, όπως το παιχνίδι αναστάτωσης, ο χορός και η ελεύθερη καλλιτεχνική έκφραση. Έτσι, σε κάθε ηλικιακή στιγμή, οι γονείς μπορούν να φτιάξουν μια δημιουργική δραστηριότητα με το παιδί και να ωριμάσουν μαζί του.»
Σχολιασμός
Το δέρμα του ανθρώπου αναπτύσσεται κατά την διάρκεια της εμβρυικής περιόδου από το εξώδερμα, από την ίδια δηλαδή στιβάδα που αναπτύσσεται και ο εγκέφαλος και το νευρικό σύστημα. Το δέρμα για τον άνθρωπο αποτελεί προέκταση του ίδιου του εγκεφάλου. Το ανώριμο ανθρώπινο νεογέννητο, το πιο ανώριμο νεογέννητο στα θηλαστικά, εξαρτάται απόλυτα από τον ενήλικα. Ο εγκέφαλός του θα τριπλασιάσει το μέγεθός του μέσα σε ένα μόλις χρόνο, στον πρώτο χρόνο. Ενώ στην γέννηση είναι σχετικά αδιαφοροποίητη μάζα, στο τέλος των πρώτων 3 χρόνων έχουν σχηματιστεί οι περισσότερες συνδέσεις μεταξύ των νευρικών κυττάρων, η περισσότερη καλωδίωση και δημιουργία «δικτύων» μεταξύ των κυττάρων. Τα πρώτα 3 χρόνια της ζωής είναι κρίσιμα για την διαμόρφωση σωματική και ψυχική του ανθρώπου, σύμφωνα με πολλές σύγχρονες έρευνες διαφόρων πεδίων επιστημών. Αυτό δεν το λέει κανείς για να υπαινιχθεί ότι τίποτα δεν είναι δυνατό να αλλάξει έκτοτε, αλλά για να δείξει πόσο σημαντική για τις ανθρώπινες κοινωνίες, σε επίπεδο δημόσιας υγείας, παραγωγικότητας, νοημοσύνης και δημιουργικότητας του πληθυσμού, η περίοδος των πρώτων χρόνων της ζωής του ανθρώπου.
Είναι σύνηθες η επιστήμη να αποκαλύπτει και να πρωτοπορεί, η κοινωνία να έπεται και να καθυστερεί να ενσωματώσει την νέα επιστημονική γνώση. Στο πεδίο της γονεικής φροντίδας υπάρχει αυτήν την στιγμή ξεκάθαρα στον δυτικό κόσμο ένα χάσμα ανάμεσα στο τι έχει αποκαλυφθεί και κατακτηθεί από την επιστήμη και στο τι εφαρμόζεται σε καθημερινές πρακτικές από τον σημερινό γονιό, στα πλαίσια του δυτικού τρόπου ζωής. Όλοι όσοι ενδιαφερόμαστε για τα μικρά παιδιά και για το μέλλον της ανθρωπότητας χρειάζεται να βοηθήσουμε, ως γονείς και ως επαγγελματίες, ώστε να επιταχυνθεί μια αλλαγή παραδείγματος για τον τρόπο που φροντίζουμε τα μικρά μας, πιο σύμφωνη με τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα.
Η αγκαλιά, το άγγιγμα, είναι τόσο απαραίτητα για ένα βρέφος όσο και αέρας που αναπνέει. Κάθε φορά που ένα αγαπημένο πρόσωπο ανταποκρίνεται κατάλληλα και έγκαιρα σε ένα βρέφος, το βοηθά να φτιάξει στον εγκέφαλό του συνδέσεις αγάπης και να ωριμάσει. Κάθε φορά που αφήνεται να κλάψει για ώρα χωρίς απόκριση πεθαίνουν νευρικά κύτταρα και φτιάχνονται συνδέσεις του άγχους. Ο μητρικός θηλασμός και η εγγύτητα των γονιών με το μικρό παιδί αποτελούν προέκταση της ενδομήτριας ζωής και ασφάλειας, το μέσο ώστε ένα εντελώς ανώριμο πλάσμα να αναπτύξει δύο άκρως σημαντικές παραμέτρους του είναι του: τον δεξιό εγκέφαλο, δηλαδή το κομμάτι του εγκεφάλου που έχει να κάνει με τις ανθρώπινες σχέσεις, με την εμπάθεια, με την επαφή, με τα συναισθήματα, με την δημιουργικότητα και την μη λεκτική επικοινωνία. Και το ανοσοποιητικό του σύστημα, εντελώς ανώριμο στην γέννηση, υποβοηθούμενο να αναπτυχθεί μέσα από τους παράγοντες που προσφέρει ο μητρικός θηλασμός, η επαφή και το μοίρασμα μη παθογόνων μικροβίων μεταξύ των μελών της οικογένειας.
Δείτε την τεράστια αύξηση κατά τις τελευταίες δεκαετίες στα μικρά και μεγαλύτερα παιδιά και τους εφήβους των προβλημάτων συμπεριφοράς, των προβλημάτων επικοινωνίας, της αυτιστικής διαταραχής, των συναισθηματικών διαταραχών, της ελλειμματικής προσοχής, των προβλημάτων συμμόρφωσης – conduct – και χρήσης ναρκωτικών ουσιών, των προβλημάτων μέσα στις οικογένειες. Πως μπορούμε να αρνηθούμε ότι αυτή η αύξηση μπορεί να σχετίζεται με τον τρόπο που μεγαλώνουμε στις δυτικές πόλεις τα μικρά μας; Χρειάζεται μια εντυπωσιακή στροφή των σύγχρονων κοινωνιών προς αυτό που επιτάσσει η σύγχρονη επιστήμη: «Προσέξτε τα τρία πρώτα χρόνια της ζωής του κάθε ανθρώπου»! Βιαζόμαστε να τα μεγαλώσουμε, να τελειώσει η παιδικότητα, να έχουμε παιδιά χωρίς κόπο, χωρίς πόνο, να τα βάζουμε από την αρχή για ύπνο και να κοιμούνται από μόνα τους, να μην θέλουν αλληλεπίδραση, να μην θέλουν αγκαλιά, να παίζουν μόνα τους, να μας αφήσουν να πάμε διακοπές χωρίς αυτά μόλις τα γεννήσουμε, να τα αφήσουμε στις γιαγιάδες για να διατηρήσουμε την ζωή μας, να χρησιμοποιούμε οτιδήποτε σχετικό με «κοιμάμαι – μεγαλώνω», να μην μας απασχολούν συχνά με το φαγητό τους. Αξία μας είναι το παιδί να μεγαλώνει σωματικά και κουτσουρεμένα ψυχικά. Πρέπει να δώσουμε από την αρχή στο παιδί πρωτείνη ζωική για να μεγαλώσει, να διογκωθεί, να γίνει υπερβολικά ψηλό, ίσως παχύσαρκο, να κοιμάται βαθιά – είτε προσπαθώντας να χωνέψει την ζωική πρωτείνη είτε γιατί απελπίστηκε κλαίγοντας μοναχικά χωρίς απόκριση – , να ανεξαρτητοποιηθεί πρόωρα. Το φυσιολογικό ανθρώπινο βρέφος που επιζητά ωρίμανση μέσα από συνεχή επαφή, αλληλεπίδραση, συνδιαλλαγή, αγκαλιά, που κοιμάται ανήσυχα, σε ελαφρύ ύπνο ονείρων και με χάδι, είναι κάτι παθολογικό, μακριά από εμάς. Η προαγωγή του μητρικού θηλασμού, η πρόληψη χρόνιων σωματικών και ψυχικών ασθενειών δεν θα έχει καμία τύχη όσο δεν συνειδητοποιούμε ότι για να συμβεί πρέπει να αλλάξουμε στις κοινωνίες μας ριζικά και συνολικά τον τρόπο που βλέπουμε το μικρό παιδί. Ότι πρέπει να καταργήσουμε την κουλτούρα του μπιμπερό, της απόστασης και του μοναχικού βρέφους με την πιπίλα στο καρότσι του, πρέπει να αλλάξουμε το παράδειγμα της κοινωνίας μας, να αφοσιωθούμε στο μεγάλωμα των βρεφών μας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται – σε άδεια μητρότητας και πατρότητας, σε επένδυση χρόνου κλπ -, γιατί στο τέλος θα είμαστε όλοι κερδισμένοι, και τα βρέφη μας και οι ενήλικες αργότερα και η κοινωνία μας και η οικονομία μας. Πρέπει να εγκαθιδρύσουμε ως κυρίαρχη την κουλτούρα του μητρικού θηλασμού και της εγγύτητας των γονιών με τα μικρά τους παιδιά.
Πρέπει να επενδύσουμε στα πρώτα τρία χρόνια της ζωής του ανθρώπου. Αν μας φαίνεται δύσκολο ως γονείς, να θυμόμαστε ότι η δυσκολία του σήμερα θα γίνει ευκολία του αύριο. Και το αντίθετο, δυστυχώς συχνά η ευκολία του σήμερα γίνεται δυσκολία του αύριο. Έβλεπα πρόσφατα ένα επεισόδιο κοινωνικής σειράς στην τηλεόραση. Μία πολυάσχολη μεσήλικη δημοσιογράφος δεν μπορούσε πια να λειτουργήσει λόγω αλκοολισμού. Το πρόβλημά της ήταν η κόρη της, με την οποία δεν είχε καμία ψυχική επικοινωνία και η οποία αρνιόταν να την δει. Αρκετές δεκαετίες πριν, όταν η κόρη της ήταν στα πρώτα χρόνια της ζωής, η μητέρα δεν την έβλεπε σχεδόν καθόλου, είχε έντονη επαγγελματική ζωή και τελικά χώρισε και με τον πατέρα ο οποίος και την ανέθρεψε. Όλα περνούν σε αυτήν την ζωή, πράγματα της καθημερινότητας που μας φαίνονται τόσο τεράστια όταν τα ζούμε μας φαίνονται τόσο ποταπά μετά από κάποιο χρόνο, αλλά η ουσία που μένει είναι: οι προσωπικές μας σχέσεις με τα βασικά μας κοντινά πρόσωπα, τα μετρημένα στα δάχτυλα των χεριών, σχέσεις που μας επηρεάζουν για όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Η μητέρα αυτή δεν επένδυσε καθόλου στα τρία χρόνια της ζωής του παιδιού της. Και το ψάχνει έκτοτε.. Γιατί παιδιά μια φορά κάνεις και η σχέση μας με τα παιδιά μας – και με τους γονείς μας – είναι ό,τι πιο σημαντικό συμβαίνει στην ζωή μας.
Περισσότερες πληροφορίες: http://ccf.nd.edu/symposium/2012-symposium-presentations/
Μετάφραση/ Σχολιασμός: Στέλιος Παπαβέντσης MRCPCH DCH IBCLC 2013
