Πόσο σωστό είναι να αναλαμβάνουν έφηβοι τη φροντίδα των μικρότερων αδερφών τους;

by Tseriou 115

Στη σύγχρονη πραγματικότητα πολύ συχνά παιδιά μεγαλώνουν με γονείς που δουλεύουν πολλές ώρες ή σε μονογονεϊκές οικογένειες, με αποτέλεσμα να χρειάζεται τα μεγαλύτερα παιδιά (που συνήθως είναι στην εφηβεία) να φροντίζουν τα μικρότερα αδέρφια τους. Ανάλογα με την σταθερότητα και την ωριμότητα του εφήβου, ένα τέτοιο μοντέλο οικογένειας έχει θετικές και αρνητικές επιπτώσεις σε όλη τη οικογένεια και εγείρει πολλά ερωτηματικά.

Είναι σωστό να περιμένουμε από ένα παιδί να φροντίζει ένα άλλο παιδί; Τα μεγαλύτερα παιδιά που αναλαμβάνουν τέτοιον ρόλο αξίζουν την ευγνωμοσύνη των γονέων τους ή είναι δεδομένο ότι οφείλουν να βοηθούν, ως μέρος των ευθυνών τους; Πώς επηρεάζεται η δυναμική της οικογένειας όταν ένα παιδί φροντίζει ένα άλλο παιδί;

Οικονομικά προβλήματα, κάποια ασθένεια ή διαζύγιο είναι από τις συχνότερες καταστάσεις που οδηγούν τα μεγαλύτερα αδέρφια να φροντίζουν τα μικρότερα. Και η διαδικασία αυτή όταν αποτελεί καθημερινότητα για την οικογένεια δημιουργεί ανάμεικτα συναισθήματα, τόσο στους γονείς όσο και στους εφήβους που αναλαμβάνουν το ρόλο του φροντιστή, αλλά και στα μικρότερα παιδιά.

Κάθε οικογένεια που δημιουργεί ένα τέτοιο μοντέλο, θα πρέπει να είναι σε θέση να απαντήσει σε τρεις σημαντικές ερωτήσεις: Πρώτον, ποιο είναι το μέγεθος της ευθύνης των μεγαλύτερων παιδιών προς τα μικρότερα; Δεύτερον, κατά πόσο τα μικρότερα αδέρφια συμφωνούν σε αυτό; Και τρίτον, ποια θα είναι τελικά η σχέση μεταξύ των αδερφών. Αν υπάρχει ιεραρχική σχέση, τότε η μετάβαση είναι πιο εύκολη και τα αδέρφια δεν είναι τόσο εύκολο να πέσουν στη παγίδα του ποιος θα υπερισχύσει.

Πόσο συχνό είναι το φαινόμενο;

Μια έρευνα που διενεργήθηκε στο Northwestern University παρουσίασε κάποια ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Το 13-17% των παιδιών ηλικίας 13-19 ετών που συμμετείχαν στην έρευνα έχουν αναλάβει τη φροντίδα των μικρότερων αδερφών τους. Πάνω από το 67% των παιδιών αυτών είναι κορίτσια. Τα παιδιά αυτά φροντίζουν τα αδέρφια τους για τουλάχιστον 14 ώρες τη εβδομάδα (στις αρμοδιότητές τους συμπεριλαμβάνεται το να προετοιμάσουν φαγητό και να ταΐσουν τα αδέρφια τους, να τα βοηθήσουν στο διάβασμα και να τα βάλουν για ύπνο.

Τι επιπτώσεις έχει το να κρατούν τα μεγαλύτερα αδέρφια τα μικρότερα;

Η επιστημονική κοινότητα έχει στραφεί στο να προσδιορίσει την επίπτωση που έχει για ένα παιδί το να λαμβάνει την ευθύνη ενός άλλου παιδιού πριν να είναι αρκετά ώριμο για να το κάνει. Μερικοί έφηβοι δε λειτουργούν καλά υπό πίεση, ενώ άλλοι μπορεί να μην είναι αρκετά ώριμοι ώστε να έχουν ηγετικό ρόλο απέναντι σε ένα μικρότερο παιδί.

Ένας έφηβος με ηγετικές τάσεις από τη άλλη ίσως χρειάζεται να κατανοήσει τη διαφορά του να είναι το «αφεντικό» από το να «έχει τη ευθύνη». Δεν είναι εύκολο για έναν έφηβο να μεταβαίνει συνεχώς από το ρόλο του παιδιού σε μια οικογένεια σε αυτόν του φροντιστή και μετά πάλι το αντίστροφο.

Τι επιπτώσεις όμως μπορεί να έχει η φροντίδα των μικρότερων από τα μεγαλύτερα παιδιά μιας οικογένειας;

Bullying

Μερικές φορές έφηβοι ή προέφηβοι που αναλαμβάνουν τον ρόλο του φροντιστή των μικρότερων αδερφών τους, μαθαίνουν να έχουν τον έλεγχο διάφορων καταστάσεων. Σε μερικές περιπτώσεις, αυτό ενδέχεται να τους οδηγήσει στο να εκφοβίζουν μικρότερα παιδιά, αφού έχουν μάθει ότι με τα αδέρφια τους «πιάνει» και είναι διασκεδαστικό. Το να το παίζει κάποιος «αρχηγός» δημιουργεί μια ατμόσφαιρα με ένταση, πίεση και άγχος και μπερδεύει τα μικρότερα παιδιά, επηρεάζοντας τη γνωστική και συναισθηματική τους ανάπτυξη. Μαθαίνοντας στους εφήβους τη διαφορά μεταξύ εκφοβισμού και  υγιή ανταγωνισμού μεταξύ αδερφών παράλληλα με τη ιεραρχία, θα μπορέσετε να αποφύγετε το ενδεχόμενο ψυχολογικής κακοποίησης μεταξύ των αδερφών. Αν υποπτεύεστε ότι τα μικρότερα παιδιά σας υφίστανται εκφοβισμό από τα μεγαλύτερα, θα πρέπει να αναζητήσετε μια άλλη λύση.

Εγκληματικότητα

Όταν οι έφηβοι νιώθουν ότι δεν έχουν τη γονεϊκή επίβλεψη (αφού όχι μόνο δεν τους ελέγχουν, αλλά τους δίνουν και την ευθύνη ενός άλλου ανθρώπου) είναι πιθανό να προβούν σε παραβατικές συμπεριφορές. Και αν είναι μαζί με τα μικρότερα αδέρφια τους, δεν είναι απίθανο να εμπλέξουν και αυτά στις πράξεις τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις συνήθως τα μικρότερα αδέρφια εξιδανικεύουν τα μεγαλύτερα, θεωρώντας τα «ήρωες».

Ευθύνη

Ένα αποτέλεσμα του μοντέλου με θετικό πρόσημο είναι ότι η διαδικασία του να φροντίζει ένας έφηβος τα μικρότερα αδέρφια του τού δίνει τη δυνατότητα να αναπτύξει το αίσθημα της ευθύνης και τεχνικές διαχείρισης διάφορων καταστάσεων. Οι έφηβοι έχουν τις δικές τους υποχρεώσεις (διάβασμα, φροντίδα εαυτού κλπ)  και ταυτόχρονα έχουν και τη φροντίδα των μικρότερων παιδιών της οικογένειας. Αν και είναι πολλά για να τα «φορτωθεί» ένας έφηβος, υπάρχουν και κάποιοι που είναι σε θέση να αναλάβουν όλο αυτό το «βάρος» και τα καταφέρνουν περίφημα. Για να επιβεβαιώσετε ότι ο δικός σας έφηβος είναι σε θέση να αναλάβει αυτή την ευθύνη, αναρωτηθείτε αν μπορεί να ακολουθήσει κανόνες, αν πνευματικά και σωματικά μπορεί να διαχειριστεί τις ανάγκες των αδερφών του και φυσικά αν ο ίδιος αποδέχεται αυτή την ευθύνη.

Πρότυπο

Ένας έφηβος που είναι αρκετά ώριμος ώστε να αναλάβει την ευθύνη των μικρότερων αδερφών του έχει την ευκαιρία να αποτελέσει θετικό πρότυπο για αυτά. Ένας μεγάλος αδερφός- πρότυπο μπορεί να επηρεάσει θετικά τα μικρότερα αδέρφια του με πολλούς τρόπους. Μαθαίνουν να διαβάζουν σωστά τα μαθήματά τους, ξεχωρίζουν το σωστό από το λάθος σε καθετί που κάνουν μαζί, και αναπτύσσουν καλές επικοινωνιακές τεχνικές μεταξύ άλλων. Επιπλέον, η νοητική τους ανάπτυξη και σταθερότητα επηρεάζονται από τον τρόπο που αποκρίνεται στις ανάγκες του ο μεγαλύτερος έφηβος. Τα παιδιά που νιώθουν ότι αποτελούν βάρος για τα μεγαλύτερα αδέρφια τους θα δυσκολευτούν περισσότερο στην κοινωνικότητά τους καθώς μεγαλώνουν.

Η πλευρά των γονέων

Τα συναισθήματα ενός γονιού που παίρνει την απόφαση να αναθέσει μέρος της φροντίδας των μικρότερων παιδιών του στα μεγαλύτερα είναι ποικίλα και συχνά αντίθετα. Συνήθως νιώθουν φόβο ότι θα τσακωθούν μεταξύ τους ή ότι θα φοβηθούν, ανησυχία για το αν θα καταφέρουν να καλύψουν τις ανάγκες τους ή για το πώς θα περάσουν το χρόνο τους και φυσικά ενοχές σε πολύ μεγάλο βαθμό για τη απόφαση που έχουν πάρει. Ενοχές για το ότι τα μεγαλύτερα παιδιά χάνουν πράγματα που θα τους ευχαριστούσαν για να προσέχουν τα αδέρφια τους, για το ότι τα παιδιά αυτά δεν έχουν μια φυσιολογική παιδικότητα καθώς καλούνται να είναι ενήλικες μπροστά στις ανάγκες των μικρότερων.

Η πλευρά των εφήβων

Οι περισσότεροι έφηβοι που βρίσκονται σε αυτή τη θέση αναρωτιούνται πότε και αν θα βγουν από αυτή. Συχνά λένε: «Γιατί το πληρώνω εγώ  αυτό» ή «Πόσο θα με πληρώνετε για να το κάνω;» ή «Αφού μπορώ να κρατήσω τον αδερφό μου, μπορώ να πάρω και το αυτοκίνητο, σωστά;»

Οι έφηβοι αυτοί, αναλογιζόμενοι το ρόλο που αναλαμβάνουν χωρίς  να τους ανήκει έχουν την αξίωση να αναλογίζονται ως ενήλικες και σε άλλα πράγματα. Ταυτόχρονα, χάνουν πράγματα που άλλοι φίλοι τους κάνουν. Αν και θα περίμενε κανείς να αντιδρούν, συνήθως διαμαρτύρονται με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν και όταν τους αναθέτουν άλλες αρμοδιότητες, όπως να πετάξουν τα σκουπίδια ή να κάνουν κάποια άλλη δουλειά του σπιτιού.

Γενικές συμβουλές

  1. Μερική βοήθεια είναι φυσιολογική

Είναι απόλυτα φυσιολογικό σε μια οικογένεια να ζητηθεί κάποια στιγμή από ένα μεγαλύτερο παιδί να βοηθήσει σε κάτι κάποιο μικρότερο. Ειδικά στις μεγάλες οικογένειες, είναι αναπόφευκτο.

Δεν μπορούμε να περιμένουμε από έναν έφηβο να αλλάζει συνεχώς τις πάνες ενός μωρού, να το ταΐζει, να το κάνει μπάνιο συστηματικά και να το βάζει για ύπνο, αλλά είναι απόλυτα αναμενόμενο να το φροντίσει αν έχει γκρίνια ή είναι ανήσυχο, να βοηθήσει στο διάβασμα κάποια φορά ή να το απασχολήσει μέσα στο σπίτι για κάποια ώρα.

Δεν είναι κακό να ζητήσουμε από έναν έφηβο, σαν μέρος των υποχρεώσεων που έχει για να συμβάλει στο σπίτι να βοηθήσει κάποιο μικρότερο αδερφάκι του σε κάτι ή να το απασχολήσει. Αυτή η βοήθεια όμως δε θα πρέπει να είναι τόση πολλή ώστε να ομοιάζει στο γονεϊκό ρόλο σε απαιτήσεις και ευθύνη.

  1. Η ηλικία και η ωριμότητα παίζουν σημαντικό ρόλο

Αν αναρωτιέστε αν να ζητήσετε από έναν έφηβο να φροντίσει κάποιο μικρότερο αδερφάκι του θα πρέπει να αναλογιστείτε πόσο ώριμος είναι, αν είναι σε θέση να αναλάβει μια τέτοια ευθύνη και φυσικά αν είναι διατεθειμένος να την αναλάβει. Επιπλέον, θα πρέπει να είστε σίγουροι ότι είναι σε θέση να αντιμετωπίσει δύσκολες καταστάσεις υπό πίεση και ότι γνωρίζει πώς να αντιδράσει αν συμβεί κάτι ή αν υπάρξει κάποιος τραυματισμός.

  1. Η ευθύνη δε θα πρέπει να γίνει εμπόδιο

Το να κρατάει ένας έφηβος τα μικρότερα αδέρφια του για κάποια ώρα μπορεί να έχει πλάκα ή να είναι μια ευχάριστη δραστηριότητα για κάποια απογεύματα. Αν όμως γίνεται συχνά και για πολλή ώρα, δεν αργεί να γίνει εμπόδιο.

Και αυτό γιατί όσο κρατάει το baby- sitting ο έφηβος δεν μπορεί να ασχοληθεί με πράγματα που οι άλλοι έφηβοι κάνουν. Μπορεί να θέλει να βγει βόλτα ή να βρεθεί με τους φίλους του, αλλά δεν μπορεί γιατί πρέπει να είναι σπίτι με τα αδέρφια του.

  1. Πρέπει να βρεθεί μια ισορροπία

Αν είναι απαραίτητο ένας έφηβος να κρατά τα μικρότερα αδέρφια του, θα πρέπει με τη σειρά σας να του εξασφαλίζετε και χρόνο για το εαυτό του και τους φίλους του. Όπως σε πολλά πράγματα, έτσι και εδώ θα πρέπει να υπάρχει μια ισορροπία. Και οι έφηβοι είναι ακόμα σχεδόν παιδιά και έχουν ανάγκη το δικό τους χρόνο για δραστηριότητες και διασκέδαση.

Υπάρχει διαφορά να ζητήσετε μια βοήθεια σε κάτι πολύ συγκεκριμένο (π.χ. να αλλάξει μια πάνα σε μια στιγμή πολύ πιεσμένη για εσάς) και άλλο να αναθέσετε στον έφηβο την καθημερινή φροντίδα ενός παιδιού. Υπάρχει επίσης διαφορά μεταξύ του να του το επιβάλετε και να προσφέρει τη βοήθεά του από μόνος του. Επομένως, αν σκέφτεστε να ζητήσετε τη βοήθεια του έφηβου παιδιού σας στη φροντίδα των μικρότερων, το πρώτο που πρέπει να κάνετε είναι να ρωτήσετε αν είναι διατεθειμένος και πώς θα ένιωθε να αναλάβει αυτή την ευθύνη.

Μιλήστε με το έφηβο και βεβαιωθείτε ότι δεν είναι πάρα πολύ για αυτόν αυτό που ζητάτε. Αν παρατηρήσετε ότι ο έφηβος περνά περισσότερη ώρα φροντίζοντας ένα άλλο παιδί από ότι εσείς, θα πρέπει να βρείτε μια άλλη λύση. Τόσο μεγάλη ευθύνη ένας έφηβος είναι πολύ δύσκολο να μπορέσει να τη διαχειριστεί.

  1. Μη βιαστείτε

Αν δε βρείτε άλλη λύση και πρέπει να αναθέσετε στο μεγαλύτερο παιδί σας τη φροντίδα των μικρότερων, θα πρέπει να το κάνετε με τον ίδιο τρόπο που θα του αναθέτατε οποιαδήποτε άλλη ευθύνη που αρμόζει σε ενηλίκους και όχι σε παιδιά. Δηλαδή σταδιακά.

Της Ψυχολόγου Χριστίνας Πολυδώρου

Πηγή: efiveia.gr

 

You may also like